ЭКОНОМИКА

სომხეთი იუნესკოს მიმართავს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე მდებარე 450 ტაძარი სომხეთის სამოციქულო ეკლესიის კუთვნილებად აღიაროს.სომხური მხარე უსაფუძვლოდ, ისტორიული ფაქტების დამახინჯებით და მეცნიერული დასკვნების საწინააღმდეგოდ, ქართული მართლადიდებლური ეკლესიების მიტაცებას ცდილობს.



9.ბოლნის-ხაჩენი - „ნახშუნ ვანქ", მე-16ს(1588წ.) მიდამოებში, ნანგრევები.
10.ბოლნის საჩენი „სურბ გევორგ", სამლოცველო, მოსალოცი. მე-19ს. ნახევრად ნანგრევები, „ელლუ ბაბა" ბორცვზე.
11. ბოლნის-ხაჩენი - „ბაღდატის ეკლესია" სოფლის სიახლოვეს „ბაღდატი შინატეღი".
12. ქ.ბოლნისი „წაღკევანქ" სამლოცველო, მდებარეობს ბორცვზე, სოფლის გარეუბანში, ცნობილი ადგილია არა მხოლოდ სომხების არამედ ქართველებისა და გერმანელების მომლოცველობისათვის.
13. დარბაზი „სურბ სარგის, 1237წ. კედლებში არის XI-XIIსაუკუნეების ხაჩქარები, გარშემო შუა საუკუნეების სომხური სასაფლაოა, დგას.
14.დარბაზი - „ტანახლი", ეკლესია ნასოფლარში, XVI-XVII საუკუნეები, ნახევრად ნანგრევები.
15. დარბაზი -ეკლესია XVI-XVII საუკუნეები, დგას სამივე ეკლესია მდებარეობს „ტანახლიში".
16. დარბაზი- ეკლესია XVII-XVIII საუკუნეები, დგას.
17. დარბაზი- „ხარასუ", ეკლესია XVI-XVII საუკუნეები, სოფლიდან 3კილომეტრში, ნახევრად ნანგრევები.
18. დარბაზი- „ცურტ აღბიური", სოფლიდან,,5კილომეტრში, XIII-XIV საუკუნეები, ჩამოინგრა 1988წლის 7დეკემბრის მიწისძვრის შედეგად, ნახევრად ნანგრევები.
19.დარბაზი „სურბ გევორგ" XII-XIIIსს. სომხური სასაფლაოს გარშემო, დგას.
20.დარბაზი - „სურბ ასტვაწაწინ" სამონასტრო კომპლექსი, სოფლიდან 3კილომეტრში, არის 1643წ. და სხვა ხაჩქარები, ასევე სომხური ეპიგრაფიკა, აღდგენილია 1416წ. დგას.
21. ინჯოღლი-ეკლესია, სოფლიდან 1.5 კილომეტრში, XII-XIII საუკუნეები, დგას.
22. ხატი-ბოლნისი (პატარა ბოლნისი)- „სურბ გევორგ" მოსალოცი, XVIIს, აღდგენილია 1944/45 წლებში, გარშემო იყო სომხური სასაფლაო ეპიგრაფიკით, 1351, 1637, 1647წწ. დგას.
23.კიანეთი „სურბ გევორგ" სასაფლაოს ეკლესია XVI-XVII საუკუნეები, აქვს სომხური ეპიგრაფიკა, ერთ ერთი მათგანი 1516წლისა, ნახევრად ნანგრევები.
24. მუშევანი -ეკლესია XII-XIII საუკუნეები, გარშემო სასაფლაოა, არის ხაჩქარები, ნახევრად ნანგრევები.
25.ჩათახი „სურბ გევორგ" XVI-XVII საუკუნეები, ნახევრად ნანგრევები.
26. ჩათახი „ შანშიბერდი" ეკლესია, სოფლიდან 2კილომეტრში , XII-XIII საუკუნეები, დგას, გარშემო შუა საუკუნეების სასაფლაოა.
27. ჩათახი სამლოცველო „შანშიბერდი" X-XIII საუკუნეები, არის ხაჩქარები ეპიგრაფიკით, ნანგრევები.
28. ჩათახი- „მოლოღლი", ეკლესია, სოფლიდან 3.5 კილომეტრში, 1506წ. კედლებში აქვს ხაჩქარები XV-XVII საუკუნეების ეპიგრაფიკით, დგას.
29. ჩათახი „პორპორტ" ეკლესია, 1505წ. დგას.
30. ჩათახი „კოტრაწ ვანქ" XV-XVII საუკუნეები, დგას.
31. ჩათახი „ჰაკობი გეღატეღ", ეკლესია. XVI-XVII საუკუნეები, დგას.
32. ჩათახი „ინქიორფუ ეკეღეცი" XVII ს. დგას.
33. ჩათახი სამლოცველო „ბოგნო" XVI-XVII საუკუნეები, ხაჩქარზე თარიღია 1608წ. ნახევრად ნანგრევები.
34. ჩათახი ეკლესია „ბოგნო" XIV-XVI საუკუნეები.
35. პატარა რატევანი „ სურბ გევორგ" XVI-XVII საუკუნეები, აღდგენილია მე-19საუკუნეში, დგას.
36. პატარა რატევანი- ეკლესია მდინარე ხრამის ნაპირზე (ნასოფლარში) XVI-XVII საუკუნეები. ნახევრად ნანგრევები, გარშემო შუა საუკუნეების სომხური სასაფლაოა.
37. სამწევრისი „კუიბულახი ვანქ" სოფლიდან,.5 კილომეტრში, XVI-XVII საუკუნეები, არის ხაჩქარები ეპიგრაფიკით (მაგ: თარიღით 1663წ.). დგას.
38. სამწევრისი- „უზუნქილისა" , მონასტერი XVI-XVIIს. დგას. არის სასაფლაო ხაჩქარებით და ეპიგრაფიკით( თარიღთაგან ერთ-ერთი 1673წ.)
39.სამწევრისი- ეკლესია, „უზუნქილისას" მახლობლად, XVI-XVII საუკუნეები, ნანგრევები, გარშემო არის სომხური სასაფლაო, ერთ-ერთ ქვაზე თარიღია 1715წ.
40.სამწევრისი „შანშიანნერი ტოჰმაკან ეკერეცი" (შანშიანების საგვარეულო ეკლესია). აღდგენილია მე-17 საუკუნეში, ნახევრად ნანგრევები, გარშემო არის ხაჩქარები ეპიგრაფიკით (XVIIს).
41.სამწევრისი „სახნდური" მონასტერი, სოფლიდან 4კილომეტრში, XVIIს. აქვს სომხური და ქართული ეპიგრაფიკა.
42.ქოლაგირი ეკლესია, „ სურბ ასტვაწაწინ" XVI-XVII საუკუნეები, დგას.
43. ქოლაგირი სამლოცველო „ ერკუ ეკეღეცი", ციხე სიმაგრის ქვემოთ არის სომხური ეპიგრაფიკა.
44. ქვეში „ სურბ ასტვაწაწინ" XV-XVII საუკუნეები, დგას.
45. ქვეში „სურბ სარგის", სამლოცველო ციხე-სიმაგრეში „ქვეში" XII- XIIIსაუკუნეები, დგას.
46.ფახრალო (ტალავერი) ეკლესია, სოფლიდან 3კილომეტრში ,სომხურ სამშენებლო წარწერაში აღინიშნება 1682წ.დგას.
47. ფახრალო (ტალავერი) - ეკლესია, პირველთან ახლოს და ჰგავს მას, დგას.

დუშეთის რაიონი
ანანური „სურბ ასტვაწაწინ", სოფელში, 1795წ. აღდგენილია 1850, 1863/64-იან წლებში, ნახევრად ნანგრევები.
2.ქ. დუშეთი „სურბ ასტვაწაწინ (გუმბათოვანი) ქალაქში, XVIII-XIXსაუკუნეები, აღდგენილია 1855,1873,1897/99; 1902 წლებში. დახურულ იქნა 1923წლის 13აპრილს, 1930წ. კი საერთოდ დანგრეულ იქნა.
3.ქ. დუშეთი სასაფლაოს ეკლესია „სურბ გევორგ", ბორცვის თავზე, XVIIს. დგას.
4.ცატისჯვარი „სურბ ასტვაწაწინ „ სოფელში მე-19 საუკუნის მე-2 ნახევარი, მოხსენიებულია 1880-იან წლებში, დგას.

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა
ქ. ბათუმი „სურბ ფრკიჩ", 1885წ. აღდგენილია 1889-1900-იან წლებში, დახურულ იქნა 1923წლის 26 აპრილს, შემდეგ საწყობად გამოიყენებოდა, შემდგომ გარდაიქმნა ობსერვატორიად 1991წლამდე, ხოლო 1993წ. რესტავრაციის შემდეგ ისევ გაიხსნა როგორც სომხური სამოციქულო ეკლესია. მისამართი გამსახურდიას ქუჩა N5.
2. ქ. ბათუმი - სასაფლაოს ეკლესია, აგებულია 1889წ. გასპარ სტეფანიანცის მიერ ქ. ბათუმის სომხურ სასაფლაოზე ბათუმში.

სამეგრელოს რაიონი
ზუგდიდი ეკლესია ქალაქში 1860/70-იან წლები, მოხსენიებულია 1872წ.
2. ქ.ფოთი „სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ" (სასაფლაოზე) ცენტრში, 1869/70-იან წლები, აღდგენილია 1911, 1914-იან წლებში.

ონის რეგიონი
ქ. ონი „სურბ ასტვაწაწინ" ქალაქის სომხურ უბანში, 1849წ. მოქმედებდა 1923წ. 8მარტამდე, შემდეგ დახურულ იქნა და 1930წ. დანგრეულ იქნა.

იმერეთის რეგიონი
2. ქ. ქუთაისი „სურბ გევორგ" საკათედრო ტაძარი, ქალაქში, მდინარე რიონის მარცხენა სანაპიროზე, 1844წ. აღდგენილია 1895/97-იან წლებში, სომხურ ეკლესიად მოქმედებდა საქართველოს გასაბჭოებამდე. 2003წ. გაქართულდა, აკურთხეს წმინდა გიორგის ეკლესიად.
3. ქ. ქუთაისი- „ჰნაშენ „სურბ გევორგ" („სურბ ასტვაწაწინ") ეკლესია, ქალაქის ცენტრში, XVIIს. აღდგენილია მე-19საუკუნეში.
4. ქ. საჩხერე „სურბ ასტვაწაწინ" სოფლის სომხურ რაიონში 1840წ. აღდგენილია 1892,1913წწ. მოქმედებდა 1923წლამდე, დახურულ იქნა 1923 წლის 14 აპრილს. დაზიანდა 1991წლის მიწისძვრის შედეგად.

ცაგერის რაიონი
ლაილაში „სურბ ასტვაწაწინ" სოფლის სომხურ ნაწილში, მე-18ს. დასასრული, მოხსენიებულია 1840, 1849წლებში, აღდგენილია 1893-98წლებში, (ახალი აშენდა), დახურულ იქნა საბჭოთა წლებში, ნახევრად ნანგრევები.

თერჯოლის რაიონი
ჩხარი „სურბ ასტვაწაწინ" (ძველი ეკლესია), ჩხარ-ავანის სომხურ რაიონში, 1840-იანი წწ. აღდგენილია 1866, 1881/82, 1890წლებში, ნახევრად ნანგრევები.
2. ჩხარი- ეკლესია ნასოფლარში „ძველი ჩხარი" სოფლიდან 1კილომეტრში, მე-18ს. ნახევრად ნანგრევები.
3.ჩხარი - „სურბ ასტვაწაწინ" ეკლესია, ჩხარის სომხურ რაიონში, 1881წ, აღდგენილია 1889წ. მოქმედებდა საქართველოს გასაბჭოებამდე, დახურულ იქნა 1925წ.
ქალაქი თბილისი
„სურბ გევორგ" („სურბ ასტვაწაწინ", ციხის დიდი კათოღიკე), 631წ. აღდგენილია 1251წ. თავად უმეკის მიერ, 1808,1832,2012 წლებში, მოქმედებს, სამღებროს ქუჩა N5.
2."ნორ სურბ ეჯმიაწნეცოც" („სურბ გევორგ"), 1805წ. აღდგენილია 1845,1857,1884,1899-1900იან წლებში, 2006წ. მოქმედებს, არმაზის ქუჩა N18.(ავლაბარი).
3.ფეთსაინი „სურბ ასტვაწაწინ" (გუმბათოვანი), 1430/37წწ, აღდგენილია 1500,1718,1884,1898 წლებში, 1990/93 წლებში გააქართულეს „ზემო ბეთლემად", გაქართულებული, ფეთხაინის(ბეთლეემის) აღმართი N16.
4."სურბ ხაჩ" (ვერის სომხური სასაფლაო) (გუმბათოვანი), 1835წ. 1990წ, გააქართულეს, აკურთხეს წმინდა პანტელეიმონის ეკლესიად, რჩეულიშვილის ქუჩა.
5.ზარივაირი „სურბ კარაპეტ" (ჩუღურეთი) (გუმბათოვანი) 1400წ. აღდგენილია 1664,1705,1790,1870,1891 წლებში, 1992/93 წლებში გააქართულეს, აკურთხეს „ყოველთა წმინდანთა" ეკლესიად. ელენე ახვლედიანის ხევი N3.
6. ქარაფი „სურბ გევორგ" (ხიხოი ჟამ) (ბაზილიკა) 1600წ. აღდგენილია 1753წ. 1991წ. გააქართულეს, აკურთხეს „კლდის უბნის წმინდა გიორგის" ეკლესიად. გომის აღმართი N9.
7.ჩუღურეთი „სურბ გევორგ" (სურბ ასტვაწაწინ) (ბაზილიკა) 1807წ. აღდგენილია 1854წ. 1991 წლის 26 იანვარს გააქართულეს, აკურთხეს წმინდა ნინოს ეკლესიად, ნინო ჩხეიძის ქუჩა N32.
8. „კუსანაც სურბ სტეფანოს" (გუმბათოვანი), 1724/27წწ. აღდგენილია 1868,1910წლებში, გააქართულეს 1989/91 წლებში, აკურთხეს „ქვემო ბეთლემის" ეკლესიად, ფეთხაინის (ბეთლემის) აღმართი N3.
9."სურბ გრიგორ ლუსავორიჩ" (გუმბათოვანი) მე-19საუკუნის დასაწყისი, აღდგენილია 1894წ. დანგრეულ იქნა 1930-იანი წლებში, ქეთევან წამებულის ქუჩა (გოგილოვის აბანოს თავზე, ამჟამად ფარნავაზის პარკი და ძეგლი).
10."არანც ვანქ" (ფაშა ვანქ, ვანქი მაირ ტაჭარ) (სამგუმბათოვანი სამმაგი ბაზილიკი) 931წ. აღდგენილია 1430,1715,1800წლებში, დანგრეულ იქნა 1937წ. დანგრეულ იქნა სომხური სასაფლაოც, მანთაშევის სამარხი, სამლოცველო, მუზეუმი, ყველა საფლავი და ოჯახური სამარხი, საერთოდ მთელი კომპლექსი და ქვები გამოიყენეს სხვა მშენებლობებზე. შემორჩენილია მხოლოდ სამრეკლო, დარაჯის სახლით, რომელიც ახლა ეკუთვნის კერძო პირს. ამ ადგილას აშენდა საშუალო სკოლა N104. ათონელის ქუჩა N3. კოლმეურნეობის მოედნის რაიონი.
11. ზრკინიანც „სურბ გევორგ" (გუმბათოვანი), 1713წ. დანგრეულ იქნა 1940წ. გრიბოედოვის ქუჩა.
12. ნავთლუღი „სურბ გევორგ" (სურბ ასტვაწაწინ), 1839წ. დანგრეულ იქნა 1930-იან წლებში, ბ.ხმელნიცკის (ყოფილი სკოტობინაია) ქუჩა.
13. კუკიას „სურბ ასტვაწაწინ" (გუმბათოვანი) 1789წწ. დანგრეულ იქნა 1930წ. დავით აღმაშენებლის გამზირი (რესპუბლიკური მოდელების სახლის ადგილზე).
14. „სურბ სარგის" ხარფუხზე (გოგირდის აბანოების რაიონი, გუმბათოვანი) 1073წ. აღდგენილია 1716, 1770, 1831 წლებში, დანგრეულ იქნა 1930/40-ია წლებში, შემორჩენილია მხოლოდ კედლის ნაშთი, გრიშაშვილის ქუჩა.
15.კამოიანც „სურბ გევორგ" (გუმბათოვანი) 1778წ. აღდგენილია 1804წ. დანგრეულ იქნა 1930-იან წლებში, რუსთაველის გამზირი (მეტრო „თავისუფლების მოედანის" მოპირდაპირედ, ახლა იქ საცხოვრებელი სახლია.)
16. დზიგრაშენის ავეტიაც „სურბ ასტვაწაწინ" (გუმბათოვანი), 1704წ, აღდგენილია 1785,1893წლებში, დანგრეულ იქნა 1930-იან წლებში, კოტე აფხაზის ქუჩა.
17.ჰრეშტაკაპეტაც (ბერდი ფორქ ეკეხეცი, გუმბათოვანი), მე-18ს. აღდგენილია 1480,1781წლებში. დანგრეულ იქნა 1939წ. მის ადგილზე აშენდა ქართული ეკლესია, სამღებროს ქუჩა.
18.ხოჯივანქი „სურბ ასტვაწაწინ" (სასაფლაოს) (გუმბათოვანი) 1650/55-იანი წწ. აღდგენილია 1835წ. დანგრეულ იქნა 1930წ. სასაფლაოსთან ერთად. ამ ადგილას აშენდა პარკი, ახლა წმინდა სამების(სამება) ტაძარი.
19. ძორაბაში „სურბ გევორგ" (ბაზილიკა), 1600წ. აღდგენილია 1880-იან წლებში, დანგრეულ იქნა 1995 წლის იანვარში, მის ადგილას აშენდა ქართული ეკლესია, „დავით წინასწარმეტყველი „ ჯორბენაძის ქუჩა N, (ავლაბარი).
20. „ნავთლუღი წაღკევანქ", აღდგენილია 1880იან წლებში.
21.მეტეხის „სურბ ვარდან" ეკლესია-აღდგენილია 1893წ. ნ.ფრიდონიანის მიერ. დანგრეულ იქნა 1940-იან წლებში.მეტეხის ციხის ტერიტორია. დანგრეულია.
22. ტანდოიანც „სურბ ასტვაწაწინ" (ბაზილიკა), 1865წ. აღდგენილია 1890-იან წლებში, საბჭოთა პერიოდში შენობა გადაკეთდა კინოთეატრად „კოლხეთი", ახლა ნახევრად ნანგრევებია. დავით აღმაშენებელლის გამზირი N40,( N38).
23. მუღნის „ სურბ გევორგ" (გუმბათოვანი), 1356წ. აღდგენილია 1752, 1860წლებში, ჩამოინგრა 2009წ. ახოსპირელის ქუჩა N6.
24.ერევანცოც „სურბ მინას" (ბაზილიკა) 1790წ. აღდგენილია 1811,1880/83, 1902 წლებში, ეკლესია დახურულ იქნა 1924წ. თავიდან იგი გადაკეტებულ იქნა ახალგაზრდულ კლუბ-თეატრად, შემდეგ იქ იყო სამრეკლო, ამჟამად შენობა ცარიელია, მაგრამ მისი ტერიტორიის პრივატიზება მოხდა კერძო პირების მიერ. 19.09.2014წ. ჩამოინგრა მისი თაღოვანი ხის სახურავი, გელათის ქუჩა N13 (ავლაბარი).
25. ნორაშენის „სურბ ასტვაწაწინ" (გუმბათვანი), 1467წ. აღდგენილია 1650, 1795, 1808, 1830, 1899, 1900 წლებში, კოტე აფხაზის ქუჩა N41, ამჟამად დაწყებულია მისი აღდგენითი სამუშაოები, რომელსაც ახორციელებს სახელმწიფო.
26.შამხორეცოც „კარმირ ავეტარან" („სურბ ასტვაწაწინ") (გუმბათოვანი) 1735წ. აღდგენილია 1809, 1844, 1858წლებში, ჩამოინგრა 1989წლის 26აპრილს, ფერისცვალების ქუჩა N6. (ავლაბარი), იყო ქალაქ თბილისის ყველაზე მაღალი ეკლესია.
27.კრწანისის „სურბ ასტვაწაწინ" (წირანავორ, გეღარდავანქ) (ბაზილიკა) XIII-XVსს, აღდგენილია1778, 1861 წლებში, დგას, ეკლესიაში ცხოვრობს 8ოჯახი, კრწანისის ქუჩა N86.
28. „სურბ ნშან" („სურბ ნიკრღაიოს") (გუმბათოვანი) 1624წ. აღდგენილია 1656, 1662, 1673, 1713, 1784,1811, 1868წლებში, ბოლო წლებში ეკლესიაში ორჯერ ხანძარი იყო, დგას უაღრესად ავარიულ მდგომარეობაში. ჰ. ჰაკობიანის ქუჩა N6.

Прочитано : 1