ЭКОНОМИКА

1918 წელს სომხებმა დამოუკიდებლობა გამოზცხადეს და დაკარგული სახელმწიფოებრიოა აღადგინეს. ახლადდაარსებულამა სომხეთი დემოკრატიულმა რსპუბლიკამ თავისი პოლოტიკის ძირიტად მიმართულებად ,, დიდი სომხეთის' შექმნის იდეა წამოაყენა . სომეხი ნაციონალისტები ყვეკა იმ ტერიტორიას ითხოვდნენ, სადაც ოდესმე ფეხი დაედგა სომხებს.


ვიქტორ ნოზაძე იგონებდა: ,, სომხებმა გაამზადეს სომხეთის რუკა პარიზის საზავო კონფერენციისათვის წარსადგენად და ამ რუკაზე ,რ ოგორც სომხეთში შემავალი ტერიტორიები , აღნიშნული იყო -თბილისი , ბორცალოს, ახალციხის და ახალქალაქის მაზრები მცხეთა, გორი, ბათუმი, და ბათუმის ოლქი.
1918 წლის დეკემერში სომხეთის სმხედრო ნაწილებმა ფართომასტაბიანი აგრესია განახორციელეს ქვემო ქართლისა და სამხრეთ საქართველოს მიმართულებით.
ქართულმა ნაწილებმა მოახერხეს მტრის შეჩერება , ხოლო შემდეგ მისი განდევნა ვეყნის ტერიტორიიდან . აამ კონფლიქტის შემდეგ სპმხეთ-საქართველოს სორის გაფორმდა საგანგებო შეთანხმება, რომლითაც სადავო ბორჩალოს მაზრის , ლორეს ტერიტორია ნეიტრალურ ზონად გამოცხადდა , მის ჩრდილოეთ ნაწილსი იდგებოდა ქართული არმია , ხოლო სამხრეთ ნაწილში -სომხეთის.
მიუხედავად ამ შეთანხმებისა , ადგილობრივი მოსახლეობა მაინც ცდილობდა საქართველოსათან შეერთებას და ამ ხელშეკრულებას უკანონოდ მიიჩნევდა. 1919 წელს საქართველოს დამფუძნებელი კრების სახელზე შედგენილ ლორეს რაიონის სოფლის მოსახლეობის მიმართვაში ვკითხულობთ :
,,უხსოვარ დროს მართლმორწმუნეთა თაძრები, ძეგლები, და სასაფლაონი , რომლებიც ჩვენში აქამდე უვნებლადაა დაცული , უეჭველად ამტკიცებს , რომ ლორეს სამუსლიმანო რაიონი მიუდამ განუყოფელი ნაწილი იყო საქართველოსი და ამ რაიონის მოსახლეობა ბურჯად ედგნენ საქართველოს საზღვრებს სიმტკიცისათვის. საქართველსო მტავრობა, რათომრაც ლორეს სადავო ტერიტორიად თვლის სომხეთსა და საქართველოს შორის ,რაც დამღუპველ მდგომარეობაში გავყენებს. ჩვენ ტბილისთან ვართ დაკავსირებული ეკონომიკურად , პოლიტიკურად , სულიერად და ყოველმხრივ . ამიტომ ვთხოვთ საქართველოს მტავრობას , ყოველგვარი ზომები მიიღოს ჩვენს ჩვენს დაუყოვნებლივ საქართველოს ტეროტორიითვის მისაერთებლად'.
მიმართვას ხელს აწერენ ლორეს რაიონის 6 სოფლის მცხოვრებნი.
მიუხედავად ამისა, საქატველოს მთავრობა, უყოუმანდ ასრულებდა დაკისრებულ ვალდებულებას. საქართველოს დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ სადავო ტერიტორია მხოლოდ 1920 წლის ნომებერსი დაიკავა , ისისც სომხეთის მთავრობის თხოვნით.
სომხეთის გასაბწოებსი შემდეგ სომხეთის საგარეო საქმეთა სახალხო კომისარმა ალექსანდრ ბეკზადიანმა სქართველსო საგარეო საქმეთა მინისტრს საგანგებო ნოტით მოსთხოვა ქართული ჯარის მიერ ლორეს ოლქის დატოვება , მაგრამ ქართულმა მახრემ ამ პრეტენზიას დასაბუთებული პასუხი შეუთვალა.
1921 წელს საქართველოში საჭოთა რეჟიმის დამყარების შემდეგ ჩვენსი ლორესთის უკვე აღარავის ეცალა. ამით ისარგებლეს სომეხმა ბოლშევიკებმა და ოლქის შენიღბული ინკორპორაცია მოახდინეს.
გაზეთი კომუნისტი იუწყება, რომ : ,,5 მარტს სომხთის სამხედრო რევოლუციურმა კომიტეტმა გადადგა ნაბიჯი რევოლუციური წესრიგისმოსაწყობად ლორეს რაიონში , რომლის ცენტრად არჩეულია სადგური ალავერდი, დანისნულია რვკომის თავჯდომარისა და სამხედრო რევოლუციური კომიტეტის რწმუნებულად ამხ. საფრაზბეკოვი'.
სამწუხაროდ ეს იყო ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი საქრთველოსთან ყოველგვარი სეთანხმების გარეშევ სომხეთის სოციალისტური რესპუბლიკის მიერ ლორეს ოლქის მითვისებისა. . ამის შემდეგ სომხებმა ლორეს ოლქში თავიანთი რწმუნებული დანიშნა. . ფაქტობრივად ეს ტერიტორია ამიერიდან სომხეთის მთავრობის ქვეშ მექცა.
1921 წლის 2 მაისს რკპ ცენტრალური კომიტეტის კავბიურომ სექმნა კომისია , რომელსაც დაევალა მოემხადებინა აზერბაიჯანის, სომხეთსა და საქართველოს შორის საზღვრების გამიჯვნის საკითხი.
ა მ კომისსი პერველი შეხვედრა გაიმართა 1921 წლი ს 25-27 ივნისს , თბილისში.
სხდომის ოქმში ვკითხულობთ: ,, სიტყვა ეკუთვნის ამხ. ბეზკადიანს , რომელმაც განაცხადა :სომხეთის მდგომარეობა განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობად უნდა მივიჩნიოთ , რადგან მან თავის ტერიტორიის თითქმის ნახევარი დაკარგა ეკონომიკურ რესურსებიანად. ამხ. ბეზკადიანს უაღრესად საჭიროდ მიაჩნდა, რომ მეზობელ აზერბაიჯანსა და საქართვლოს რესპუბლიკებს ჩამოეწრათ ტერიტორია სმხეთის სასარგებლოდ . როცა მოსკოვში ამხ. მიასნიკოვმა და ბაზკადიანმა ამხ. სტალინი ინახულეს , ამ უკანასკნელმა ეს თვალსაზრისი სავსებით გაიზიარა.

ჯაბა სამუშია.
ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი

Прочитано : 10