ЭКОНОМИКА

თავად სიტყვა "ყარაბაღი", რომელიც აზერბაიჯანულიდან არის თარგმნილი და "შავ ბაღს" ნიშნავს, ამტკიცებს, რომ ეს მიწა ისტორიულად აზერბაიჯანს ეკუთვნს. ყარაბაღს განსაკუთრებული ადგილი უკავია აზერბაიჯანის ისტორიაში. ეს რაიონი ერთ-ერთი უძველესი დასახლებაა მთელს მსოფლიოში."

ათ წელზე მეტია, რაც შეიარაღებული დაპირსიპირება დაიწყო, მაგრამ მთიანი ყარაბაღის რეგიონში კონფლიქტი კვლავაც მოუგვარებელი რჩება. ასობით ათასი ადამიანი ჯერაც დევნილობაში და გაჭირვებაში ცხოვრობს. აზერბაიჯანის ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი სამხედრო ძალებს უკავიათ. სამხედრო ოპერაციებმა და ეთნიკურმა მტრობამ, რომელიც ამ დაპირისპირებას უძღოდა წინ, ფართომასშტაბიანი ეთნიკური გაძევება და მონოეთნიკური ტერიტორიების წამოქმნა განაპირობა. ეს მოვლენები ეთნიკური წმენდის კონცეფციის ანალოგიურია. სეპარატისტული ძალები კვლავაც აკონტროლებენ მთიანი ყარაბაღის რაიონს.
დღევანდელი დაპირისპირება სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის 1988 წელს დაიწყო, როდესაც მთიან ყარაბაღში მცოვრებმა სომხებმა სომხეთის რესპუბლიკაში გაერთიანების მიზნით ცალმხრივად გამოაცხადეს აზერბაიჯანისაგან დამოუკიდებლობა. ამ პერიოდში ეთნიკური სომხები სომხეთის დაახლოებით 65 პროცენტს შეადგენდნენ. სომხეთს ტერიტორიული პრეტენზიები გააჩნდა აზერბაიჯანის წინააღმდეგ და სურდა თავისი ტერიტორიების გაფართოებით დიდი სომხეთის სახელმწიფოს შექმნა.
სომხეთის თავდასხმების სერია 1992 წელს დაიწყო. სომხებს მხარს უჭერდა მთიან ყარაბაღში მცხოვრები რუსი მოსახლეობა. ყარაბაღში მცხოვრები ეთნიკური სომხების ამგვარი ზეწოლა შეაიარაღების წყალობით სულ უფრო ღვივდებოდა. შედეგად სომხებმა აზერბაიჯანის ტერიტორიის თითქმის 20 პროცენტი დაიკავეს, მათ შორის მთიანი ყარაბაღი და შვიდი სხვა რაიონიც.
1992 წლის თებერვალში, აღნიშნული მოვლენებიდან ოთხი წლის შემდეგ, ეთნიკური სომხების შეიარაღებული ძალები თავს დაესხნენ მთიანი ყარაბაღის ერთადერთ აეროპორტს ხოჯალიში, დედაქალაქის ჩრდილოეთით. ამ პერიოდში ხოჯალის მოსახლება 7000-ს შეადგენდა. ხოჯალის აღების შედეგად აეროპორტში 150 ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა. ამას მოჰყვა უპრეცედენტო სისასტიკე სამოქალაქო მოსახლეობის მიმართ. ერთ დღეში 613 უიარაღო ადამიანი დაიღუპა. დაახლოებით 1300 ადამიანი ტყვედ აიყვანეს. ბევრი მათგანი ვითომდა ჰუმანიტარული კორიდორით გავლისას აიყვანეს.
ხოჯალიში მომხდარმა სისხლისღვრამ აზერბაიჯანელთა მასობრივი გამოსვლები გამოიწვია და განაპირობა პოლიტიკური კრიზისი ბაქოში. ხუთი წლის შემდეგ, 1997 წელს, პრეზიდენტმა ჰეიდარ ალიევმა გამოსცა დადგენილება "ხოჯალის გენოციდის" შესახებ.
1992 წლის მაისში სომხეთის შეიარაღებულმა ძალებმა აზერბაიჯანში აიღეს შუშა (ან შუში, სუმხურად) და ლაჩინის რაიონი. მათ ე.წ. "ლაჩინის" კორიდორით ერთმანეთთან დააკაშირეს მთიანი ყარაბაღი და სომხეთი.
1992 წლის ივნისში აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტის (APF) თავჯდომარემ, ებულფეზ ელქიბეიმ, გაიმარჯვა საპრეზიდენტო არჩევნებში. ებულფეზ ელქიბეი დაბადებული იყო მთიან ყარაბაღში. იგი ყოფილი დისიდენტი იყო და გარკვეული პერიოდი საბჭოთა ციხეებში ჰქონდა გატარებული. ბ-ნი ელქიბეი ცნობილი ნაციონალისტი გახდა. მისი პრეზიდენტობის პერიოდში აზერბაიჯანმა ახალი სამხედრო ოპერაციები დაიწყო, რაც წარუმატებლად დასრულდა. 1993 წლის ივნისში აზერბაიჯანის სახალხო ფრონტი აჯანყებულთა არმიამ გააძევა სურეთ ჰუსეინოვის ხელმძღვანელობით. ექიბეი ჰეიდარ ალიევმა შეცვალა.
1993 წლის ოქტომბრისათვის ეთნიკური სომხების შეიარეღებულმა ძალებმა თითქმის მთელი მთიანი ყარაბახი და სამხრეთ-დასავლეთის დიდი ტერიტორიები დაიკავეს. ასი ათასობით ლტოლვილმა შეაფარა თავი აზერბაიჯანის სხვა რაიონებს.
1994 წლის მაისში აზერბაიჯანმა, მთიანმა ყარაბაღმა და სომხეთმა რუსეთის, ყირგიზეთისა და დსთ-ს პარლამენტთაშორისმა ანსაბლეამ ხელი მოაწერეს ბიშკეკის პროტოკოლს. რამდენიმე დღის შემდეგ, 1994 წელს მოსკოვმა ცეცხლი შეწყვიტა. ეს მდგომარეობა გრძელდება დღემდე.
მთიანი ყარაბახის კონფლიქტის შედეგად 30000 ადამიანი დაიღუპა, ორჯერ მეტი მებრძოლი და სამოქალაქო პირი კი დაიჭრა. დაახლოებით ერთმა მილიონმა ადამიანმა, 800 000-მა აზერბაიჯანელმა დატოვა სახლი. მათ კარვებში, სარკინიგზო ვაონებში და მიწურ სახლებში უწევდათ ცხოვრება.
დღემდე ამაოა საერთაშორისო ორგანიზაციების, მათ შორის გაეროსა და ეუთოს მცდელობა - მოლაპარაკების გზით მოაგვარონ ყარაბაღის კონფლიქტი. ეს დაპირისპირება ყველაზე ხანგრძლივია ყოფილ საბჭოთა კავშირში. იგი ძლიერ ბარიერს წარმოადგენს მთლიანი რეგიონის ეკონომიკური განვითარებისა და დემოკრატიული რეფორმების გზაზე. ასი ათასობით ადამიანის ცხოვრება დაინგრა. ამ ტკივილის განკუნებას სულ მცირე ერთი თაობა მაინც დასჭირდება.

Прочитано : 19