სომხეთში ქართული ტაძრების სევდიანი ბედი

სახმელეთო საზღვრების გახსნით საქართველოსა და სომხეთის რესპუბლიკას შორის ვიზიტორების, სტუმრების, ტურისტებისა და უბრალოდ ტრანზიტული მგზავრების ნაკადი სომხეთიდან საქართველოში გაიზარდა. მაგრამ სომხეთის მიმართულებით, საქართველოს მოქალაქეები, რომლებსაც არ აქვთ სომხური ფესვები, პრაქტიკულად არ მოგზაურობენ. როგორც ადრე, სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ქართული ეკლესიების ბედი მწვავდება.n nსომხეთის სახელმწიფოს და სომხეთის სამოციქულო ეკლესიას ახლა ოფიციალურად არ აქვთ სახსრები მიკუთვნებული ქართული ეკლესიების აღდგენისთვის. ამასთან, ადრეც მათი რესტავრირება დიდად არ ხდებოდა. სომხეთის ხელისუფლება და სომხური ეკლესია, ოფიციალურად და უკანონოდ ფლობდნენ ამ ეკლესიებს, განზრახ ცდილობდნენ ქართული კულტურის ძეგლების, ქართული სალოცავების თანდათანობით განადგურებასა და დეგრადირებას.n nიმის გამო, რომ ფალსიფიკატორები ამტკიცებენ, რომ ეს ეკლესიები იყო “სომხურ-ხალკედონიტური” და რომ აქ ჩამოიტანეს ხაჩკარები, ტაძრების მდგომარეობა საერთოდ არ გაუმჯობესებულა. სომხურად გატარებულ ქართულ სალოცავებში ტურისტების მოზიდვასაც კი აპირებდნენ, ხელისუფლებამ განაგრძო ქართული ტაძრების გმობა. რაც “კავკასუს პლუსმა” უკვე დაწერა სტატიაში „ფაშინიანი ეძახის ტურისტებს წაბილწულ და ბოსელად ქცეულ ქართულ მონასტერში კობაირში“ (http://ge.kavkazplus.com/news.php?id=30972#.YMjSiGgzY2w)n nსამწუხაროდ, ახლაც არ დგას საკითხი, რომ ქართველ და ქართველ სამღვდელოებას მიეცეთ შესაძლებლობა შეურაცხყოფილი ქართულ სალოცავებისადმი წვდომა.nსამწუხარო ბედი აქვს იმავე კობაირის მონასტერს, რომელიც დღემდე მიტოვებულია და განადგურებულია.n nსომხები თავად წერდნენ იმ ფაქტზე, რომ კობაირის მონასტერი სავალალო მდგომარეობაშია. კერძოდ, სომეხმა ჟურნალისტმა მარკ გრიგორიანმა ჯერ კიდევ 2012 წელს გამოაქვეყნა პოსტი ცოცხალ ჟურნალში „კობაირის მონასტერი“ (https://markgrigorian.livejournal.com/759346.html). გთავაზობთ ამონარიდებს:n nკობაირი. ფანტასტიკური სილამაზის ადგილი.n nჩემს ფოტომასალას არ ძალუძს ამ სილამაზის მცირე ნაწილის გადმოცემაც, მით უმეტეს, რომ იქ ყოფნისას ცა მოღრუბლული იყო, წვიმა დაიწყო და შედეგად, უბრალოდ, არ იყო შუქი.n nციცაბო ბილიკი მონასტრამდე მიდის, ზოგჯერ ქვებისგან კიბედ იქცევა. კობაირამდე მანქანით ვერ წახვალთ – გზა არ არის. ერთი მხრივ, ეს არ არის ცუდი: იქ თითქმის არ არიან ტურისტები. მეორეს მხრივ, ეს არ არის კარგი: ძალიან რთულია მონასტერში აღჭურვილობის მიტანა სარესტავრაციო სამუშაოებისთვის. და ისინი უბრალოდ აუცილებელია – გუმბათი და ტაძრის სახურავი დიდი ხნის წინ ჩამოინგრა, ქარმა და უამინდიბამ XII-XIV საუკუნეების უნიკალური ფრესკები გამოაჩინა…n nხის ხარაჩოს ​​გარდა, ფრესკები ფაქტიურად ღია ცის ქვეშ არის – ტაძრის გუმბათი ჩამოინგრა, ხოლო 1971 წელს აღდგენილი უნიკალური ფრესკები სასწრაფო დახმარებას საჭიროებენ.n nსავარაუდოდ, ფრესკები 1225-დან 1250 წლამდე შეიქმნა.n nქართულად წარწერა ტაძრის კედელზე. როდესაც კობაირის საკუთრებაზე დავა მიმდინარეობს არა ისტორიკოსებს შორის, არამედ მოყვარულთა დონეზე (მაგალითად, ჩემნაირებს ან ქართული ტელეარხის PIK– ის ერთ – ერთ კომენტატორს შორის), ეს წარწერა ითვლება კობაირის “ქართველობის” მტკიცებად. სამართლიანობისთვის უნდა ვთქვა, რომ ეს არ არის ერთადერთი წარწერა ქართულად.n nn nმაგრამ არის სომხური წარწერებიც. აქ არის ერთი მათგანი.n nn n nმაგრამ ყველა ეს დაპირისპირება უკუაგდებულია ნანგრევების წარმოუდგენელი სილამაზის წინაშე.n nროდესაც იქ, მონასტერში აღმოჩნდები, ყველა ეს დავა ისეთი შორეული და უაზრო ჩანს … უყურებ ნანგრევებს, უყურებ განსაცვიფრებელ პეიზაჟებს და ფიქრობ: ასეთ სილამაზეს გაქრობის უფლება არ აქვს. მონასტერი უნდა აღდგეს … ”n nაშკარაა, რომ მარკ გრიგორიანი, როგორც სომეხი და სომეხი ნაციონალისტი, ცდილობს დაეთანხმოს სომეხი გამყალბებლების თვალსაზრისს. მაგრამ მასაც კი აწუხებს ტაძრის ბედი, რომელიც 9 წლის წინ კატასტროფულ მდგომარეობაში იყო და ახლა მდგომარეობა მხოლოდ გაუარესდა. რაც შეეხება მის კუთვნილებას, არასპეციალისტის თვალიც კი შეამჩნევს, რომ ქართული წარწერით ფილები „ძირძველად“ და „ბუნებრივად“ გამოიყურება, ხოლო სომხური წარწერით ქვა აშკარად გვიან ჩასვეს. ასე რომ, კობაირში ყველაფერი “სომხური” გაყალბების ნაყოფია.n nკობაირის მონასტერი არის ქართული მართლმადიდებლური მონასტერი თანამედროვე სომხეთის ტერიტორიაზე. ის მდებარეობს თუმანიანიდან არც ისე შორს, მდინარე დებედას ხეობაში, მთის ფერდობზე. იგი თავდაპირველად დააარსა 1171 წელს ტაშირ-ძორაგეტ კვირიკე II- ის მეფის ასულმა მარიამმა. ორი საუკუნის შემდეგ, იგი მნიშვნელოვნად განადგურდა ძლიერი მიწისძვრის შედეგად. იგი ცნობილია თავისი უნიკალური ფრესკებით, რომლებიც შექმნილია ქართულ და ბიზანტიურ ტრადიციებში.n nაქ არის ამირსპასალარ ზაქარია მხარგძელის საფლავი – ქურთული წარმოშობის თამარ მეფის ეპოქის გამოჩენილი ქართველი სახელმწიფო მოღვაწისა და მისი ოჯახის წევრების. აღსანიშნავია, რომ კობაირის მონასტრის მიმდებარე ტერიტორიაზე არის ქართული ხუროთმოძღვრების სხვა დანგრეული ძეგლები, რომლებიც ვიზიტორებისთვის სრულიად მიუწვდომელია. თვით მონასტერში მიმდინარეობს განადგურების პროცესები, სახურავი დიდი ხნის წინ ჩამოინგრა, ატმოსფერული ნალექები ანადგურებს ყველაზე უნიკალურ ქართულ ფრესკებს, რომელთა შესანარჩუნებლად სომხეთის ხელისუფლება განზრახ არ მოქმედებს.n nგანადგურებულია ახტალის უნიკალური ქართული მონასტერიც, რომელიც სომეხი ფალსიფიკაციების მიერ “სომხური კულტურის ძეგლად” არის გამოცხადებული.nმიუხედავად იმისა, რომ მონასტრის ყველა წარწერა ქართულია და ბევრ ფრესკაზე გამოსახულია ქართული სიწმინდეები. იგივე ეხება ხნევანკის მონასტერს იმავე ლორის მაზრაში და ხუჯაბი მონასტერს, რომელიც სომხეთმა აიღო საზღვრის გადაადგილებით. თუნდაც რაიმე სახის აღდგენის ან კონსერვაციის კიდევ უფრო უგულებელყოფილი და დანგრეული ქართული ტაძრების აღდგენისა, ისეთი როგორიცაა კიანზი, სვრეგი, აკორი (მხოლოდ ნანგრევები დარჩა), სედვი (ნანგრევები), ტეჟაუიკი (ინგრევა), ოსკიპარი (ნანგრევები), შახნაზარი (ნანგრევები) საუბარიც არაა.n nყველაზე საინტერესო ის არის, რომ იმავე სომხეთის ხელისუფლებამ ნება დართო ქართული სიწმინდეების განადგურებას და შეურაცხყოფას, რაც ფარისევლურად აღშფოთებულია იმის გამო, რომ  მათი თქმით  აზერბაიჯანი თითქოს “ანადგურებს სომხურ ეკლესიებს” მის მიწაზე. თუმცა, სინამდვილეში მხოლოდ ეკლესიათა რესტავრაცია მიმდინარეობს და ზოგი მათგანი (რუსი მართლმადიდებელი, ალბანური) უბრუნდება პირვანდელ ფორმას, რომელიც სომხური ეკლესიის მიერ უკანონოდ მითვისებამდე იყო.n nსაქართველოს ეკლესიამ საერთაშორისო ინსტანციებში უნდა განაცხადოს სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე სალოცავების უფლება. უფრო მეტიც, სომხეთის სამოციქულო ეკლესიამ (AAC) გაეროს საჩივარი წარუდგინა საქართველოს ტერიტორიაზე 442 ქართული ეკლესიის შესახებ. სომხეთის ტერიტორიაზე დანგრეულ ქართულ ეკლესიებში ქართველი რესტავრატორებისა და სასულიერო პირების დაშვების საკითხი უნდა დადგეს, რათა მათი გადარჩენა ძალიან გვიან არ იყოს. უფრო მეტიც, სომხეთი კვლავ არის დამოკიდებული საქართველოზე სატრანზიტო და სხვა საკითხების თვალსაზრისით, მაგრამ სულიერ და კულტურულ სფეროში იგი მართლაც ბარბაროსულად იქცევა, რაც საშუალებას მისცემს განადგურება და დეგრადაცია მოახდინოს მის მართლმადიდებლურ ეკლესიებში და ასობით ქართული ეკლესიის უკანონო მოთხოვნაზე საქართველოს ტერიტორიაზე.n nსაქართველოსა და საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის მიუღებელია სომხეთის რესპუბლიკაში ქართული სიწმინდეების მიტოვება ბედის წყალობაზე, განსაკუთრებით მათი, რაც ქართული ხუროთმოძღვრების მარგალიტია და ქართული კულტურის თვალსაჩინო ძეგლებია.n n n nKavkazPlus