ევროპის პოლიტიკური თანამეგობრობის (EPC) IV სამიტში მონაწილეობის მისაღებად ლონდონში ვიზიტისას აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი დიდი ბრიტანეთის მეფე ჩარლზ III-ს შეხვდა. ინგლისის მეფის აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან შეხვედრის შესახებ პოსტი შესაბამისი ფოტოსურათით აზერბაიჯანში ბრიტანეთის საელჩომ გაავრცელა. ფოტოს ახლავს წარწერა: „ძველ მეგობრობას არაფერი სჯობს“.n nდიდი ბრიტანეთი და აზერბაიჯანი ძველი და სანდო მეგობრები არიან და ეს არ არის გადაჭარბებული ნათქვამი. დიდმა ბრიტანეთმა აზერბაიჯანთან ეკონომიკური თანამშრომლობა აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობის აღდგენისთანავე დაიწყო.n nსაკმარისია გავიხსენოთ, რომ ბრიტანული კომპანია BP-ის პირველი ოფისი ბაქოში 1992 წლის ივნისში გაიხსნა. ხოლო უკვე 1994 წლის სექტემბერში BP-მ, აზერბაიჯანის სახელმწიფო ნავთობკომპანიამ (SOCAR), აზერბაიჯანის მთავრობამ და 8 ქვეყნის 11 სხვა კომპანიამ ხელი მოაწერა ე.წ. ჩირაგის საბადოებზე და კასპიის ზღვაში გუნაშლის საბადოს ღრმაწყლოვანი ნაწილიდან ნავთობის მოპოვების გაზიარების ხელშეკრულებებს. თავდაპირველად ის 2024 წლამდე იყო გათვლილი, 2017 წელს გაგრძელდა 2050 წლამდე (ამავდროულად, სოკარმა თავისი წილი 11%-დან 25%-მდე გაზარდა, BP-ის წილი 30,37%-ია და ის დეველოპერული ოპერატორია).n nBP-ის მონაწილეობით კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პროექტი იყო შაჰ-დენიზის საბადოს განვითარება, რომელიც აღმოაჩინეს 1999 წელს. BP-ის წილი პროექტში 28,83%-ია. ნახშირწყალბადების ექსპორტისთვის შეიქმნა ინფრასტრუქტურა სახელწოდებით „სამხრეთის გაზის დერეფანი“. მასში შედის ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი (სიგრძე 1768 კმ, გამტარუნარიანობა 1 მილიონი ბარელი დღეში), სამხრეთ კავკასიის გაზსადენი (სიგრძე 693 კმ, სიმძლავრე 143 ათასი ბარელი დღეში), ტრანსანატოლიის მილსადენი და ტრანს-ანატოლიის მილსადენი. ადრიატიკის მილსადენი (TAP). BP-ის მონაწილეობით პროექტებს აზერბაიჯანში ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს საქართველოს ეკონომიკისთვის, ვინაიდან აზერბაიჯანის ენერგორესურსების ტრანზიტი საქართველოს ტერიტორიაზე ხორციელდება.n nდიდ ბრიტანეთსა და აზერბაიჯანს შორის თანამშრომლობა არ შემოიფარგლება მხოლოდ ეკონომიკური სფეროთი. ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია ის, რომ დიდი ბრიტანეთი თავდაპირველად მხარს უჭერდა აზერბაიჯანის ტერიტორიულ მთლიანობას და მხარს უჭერდა აზერბაიჯანული ყარაბაღის დეოკუპაციას. სამწუხაროდ, დიდ ბრიტანეთს არ მიეცა ყარაბაღის კონფლიქტის გადაწყვეტის უფლება და არ შედიოდა ეუთოს მინსკის ჯგუფში, ხოლო ჯგუფში შემავალმა სამმა ქვეყანამ – საფრანგეთმა, რუსეთის ფედერაციამ და აშშ-მ, ფაქტობრივად, მხარი დაუჭირეს აზერბაიჯანის ტერიტორიების ოკუპაციას სომხეთის მიერ, რომელმაც გააუქმა ყარაბაღის მშვიდობიანი დეოკუპაციის ყველა მცდელობა.n n44-დღიანი ომის დროს დიდი ბრიტანეთი ცალსახად მხარს უჭერდა აზერბაიჯანს და მისი დასრულების შემდეგ მუდმივად ემხრობოდა რეგიონში კომუნიკაციების განბლოკვას (ზანგეზურის დერეფნის ჩათვლით) და სამშვიდობო ხელშეკრულების დადებას.n nშეგახსენებთ ერთ მრავლისმეტყველ ეპიზოდს. როგორც ცნობილია, სიმბოლოები დიდ როლს თამაშობენ ბრიტანელი მონარქების პოლიტიკაში. 2022 წლის მაისში დიდი ბრიტანეთისა და ჩრდილოეთ ირლანდიის გაერთიანებული სამეფოს დედოფალმა ელიზაბეტ II-მ უინძორის სასახლეში მიიღო აზერბაიჯანის დელეგაცია აზერბაიჯანის რესპუბლიკის საცხენოსნო ფედერაციის (FKESAR) პრეზიდენტის ელჩინ გულიევის ხელმძღვანელობით. შემდეგ ბრიტანეთის დედოფალს აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევის საჩუქარი – ყარაბაღული ცხენი სახელად „შოჰრატი“ გადაეცა. ისტორიას თუ გადავხედავთ, მაშინ 1956 წელს სსრკ-ს ლიდერმა ნიკიტა ხრუშჩოვმა დედოფალ ელიზაბეტ II-ს ყარაბაღული ბედაური სახელად “ზამანი” უფეშქაშა. თუმცა, “ხრუშჩოვისეული” ცხენი ვინძორის სასახლეს არ წარუდგინეს. პრეზიდენტი ილჰამ ალიევის საჩუქარი დედოფალ ელიზაბეტ II-ს უინძორის ციხესიმაგრეში გადაეცა და დედოფალმა მადლობა გადაუხადა საჩუქრისა და უინძორის სამეფო ცხენების შოუში ტრადიციული მონაწილეობისთვის. ამრიგად, სიმბოლურად დიდი ბრიტანეთის დედოფალმა აჩვენა, რომ სრულად უჭერს მხარს ყარაბაღზე აზერბაიჯანის იურისდიქციის აღდგენას.n nდიდი ბრიტანეთი დრესაც ყველაფერს აკეთებს სამხრეთ კავკასიის რეგიონში ხანგრძლივი მშვიდობის დასამყარებლად. ეს სრულად შეესაბამება ლონდონის ინტერესებს, რომელიც გეოპოლიტიკურად ხელს უწყობს ახალი სატრანზიტო მარშრუტების ორგანიზებას აზიიდან ევროპაში, იგივე შუა დერეფანი, რომელიც გადის ცენტრალურ აზიასა და სამხრეთ კავკასიაში. ამიტომ, დიდმა ბრიტანეთმა მიიღო სერიოზული წინადადება აზერბაიჯანისა და სომხეთის მეთაურთა შეხვედრის გამართვის თაობაზე ლონდონში ევროპის პოლიტიკური თანამეგობრობის (EPC) IV სამიტის ფარგლებში.n nთუმცა, სომხეთი ლონდონის სამშვიდობო ინიციატივის წინააღმდეგ გამოვიდა და აშკარად საფრანგეთის წაქეზებით. სომხური ნაბიჯის სკანდალური ხასიათი იმაშიც გამოიხატა, რომ შეხვედრის გახსნა ბრიტანეთის ახალ პრემიერ მინისტრს კირ სტარმერს დაევალა, ისევე, როგორც მისი შემდგომი გაგრძელება აზერბაიჯანის პრეზიდენტ ილჰამ ალიევსა და სომხეთის პრემიერ მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანს შორის. გამოდის, ამ დემარშით ფაშინიანმა აჩვენა თავისი „არამეგობრული დამოკიდებულება“ ბრიტანეთის ახალი პრემიერ-მინისტრის მიმართ.n nარაერთმა ექსპერტმა მიიჩნია, რომ ფაშინიანის დემარში იყო მისი „გადამწყვეტი“ პასუხი ბრიტანეთის მიერ 2020 წლის ნოემბერში ანტიაზერბაიჯანული რეზოლუციის დაბლოკვაზე, რომელიც შეთანხმებული იყო გაეროს უშიშროების საბჭოში ცნობილი ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეების მიერ. ამასთან, განმარტეს, რომ 2022 წელს სომხეთმა და საფრანგეთმა სცადეს გაეროს უშიშროების საბჭოში კიდევ ერთი ანტიაზერბაიჯანული განცხადების გატარება ლაჩინ-ხანკენდის გზაზე აზერბაიჯანელი ეკოაქტივისტების მშვიდობიანი საპროტესტო აქციების წინააღმდეგ. ბრიტანეთის წარმოდგენილ განცხადებასთან ფუნდამენტური უთანხმოების გამო საფრანგეთი იძულებული გახდა დოკუმენტი გაეროს უშიშროების საბჭოს დღის წესრიგიდან მოეხსნა.n nსაგულისხმოა, რომ შეუძლებელია ბრიტანეთის პოლიტიკას ანტისომხური ვუწოდოთ. დიდი ბრიტანეთი მიესალმება ყველა ნაბიჯს სომხეთის სუვერენიტეტის გასაძლიერებლად მის საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში. 2024 წლის მარტის დასაწყისში, ოფიციალური ლონდონი, რომელსაც წარმოადგენს ბრიტანეთის თავდაცვის მდივნის მოადგილე ჯეიმს ჰეპი, რომელმაც აღიარა სომხეთის გადაწყვეტილება კუხო-ში წევრობის გაყინვის შესახებ, როგორც „[მისი] სუვერენული უფლების აღსრულება“, დაჰპირდა ერევანს მხარდაჭერას „რუსეთისგან მომდინარე მუქარისა და საპასუხო ზომების პირობებში“.n n2024 წლის აპრილში ბრიტანულმა The Times-მა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ დიდი ბრიტანეთი განიხილავდა სომხეთთან, კოტ დ’ივუართან, კოსტა რიკასთან და ბოტსვანასთან ამ ქვეყნებში არალეგალური მიგრანტების გაგზავნის შესახებ შეთანხმებას (აღნიშნეს, რომ ლონდონმა დაიწყო “ტექნიკური მოლაპარაკებები” ერევანთან. 2023 წლის შემოდგომა). თუმცა, სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს პრესმდივანმა ანი ბადალიანმა განაცხადა, რომ ერევანსა და ლონდონს „პოლიტიკური დიალოგის ფართო დღის წესრიგი აქვთ“, უარყო ამ საკითხზე „არსებითი ან ტექნიკური მოლაპარაკებების“ არსებობა. 15 ივნისს კი, ბრიტანეთის ყოფილ პრემიერ მინისტრისადმი, რიში სუნაკისადმი გაგზავნილი მილოცვისას, ფაშინიანმა გამოაცხადა სომხეთის ვალდებულება „გააღრმავოს ორმხრივი თანამშრომლობა სახელმწიფოებს შორის სტრატეგიული დიალოგის სულისკვეთებით ჩვენი ქვეყნებისა და მეგობარი ხალხების საკეთილდღეოდ“. აქვე სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა დასძინა, რომ „ლონდონსა და ერევანს შორის ურთიერთობა ბოლო წლებში დინამიურად ვითარდება“.n nამრიგად, სომხეთსა და დიდ ბრიტანეთს შორის სრულიად დაბალანსებული ურთიერთობაა, ბოლო წელიწადნახევარი-ორი წლის განმავლობაში რაიმე გაუგებრობას ადგილი არ ჰქონია. შესაბამისად, ერევანს სხვა მოსაზრებები უნდა ჰქონოდა ლონდონის წინადადების ბოიკოტისთვის ილჰამ ალიევისა და ნიკოლ ფაშინიანის შეხვედრის შესახებ. სავარაუდოდ, ეს არ მომხდარა ერევნის ხელისუფლების „მთავარი მფლობელის“ – საფრანგეთის პრეზიდენტის ემანუელ მაკრონის ჩარევის გარეშე, რომლის პოლიტიკა სულ უფრო ეწინააღმდეგება დიდი ბრიტანეთის ინტერესებს.n nასე, ჯერ კიდევ 2022 წელს, საფრანგეთის პრეზიდენტმა წინასწარ გამოაცხადა, რომ აპირებდა ვეტო დაედო ბრიტანეთის მაშინდელი თავდაცვის მდივნის, ბენ უოლასის დანიშვნაზე ნატოს გენერალური მდივნის პოსტზე, ისევე, „როგორც დიდი ბრიტანეთის ნებისმიერი სხვა წარმომადგენელის კანდიდატურაზე“. ბრიტანელი კონსერვატიული დეპუტატი ენდრიუ ბრიჯენი კომენტარს აკეთებს, რომ „მიუხედავად იმისა, რომ მაკრონის ანგლოფობიამ იმედგაცრუება განიცადა, ის მაინც თანმიმდევრულია“. მაკრონის ასეთ დემარშში ბევრმა პოლიტიკურმა ექსპერტმა დაინახა ლონდონსა და პარიზს შორის მარადიული დაპირისპირების გამოვლინება, რომელსაც არასოდეს დაუტოვებია გეოპოლიტიკური ასპარეზი.n nდიდი ბრიტანეთი და საფრანგეთი – ორი ყოფილი კოლონიური იმპერია – ავლენენ ფუნდამენტურად განსხვავებულ მიდგომებს გეოპოლიტიკური ინტერესების ისტორიული სფეროების მიმართ. დიდმა ბრიტანეთმა „დაშალა“ თავისი იმპერია და არც კი უცდია „ძალით“ შეენარჩუნებინა დამოუკიდებლობის მსურველი კოლონიები. ლონდონი ყველგან ცდილობს განავითაროს ორმხრივად მომგებიანი საერთაშორისო პროექტები და მონაწილეობს მათში, პირველ რიგში, ეკონომიკურად.n nცხადია, ამგვარი კონსტრუქციული პოლიტიკა ნაყოფს იძლევა. სწორედ ლონდონია, და არა პარიზი, დღეს მსოფლიო ფინანსური და ბიზნეს დედაქალაქი, პლატფორმა, სადაც სხვადასხვა ქვეყნები ცდილობენ თავიანთი გამოთვლების განხორციელებას და ერთობლივი ეკონომიკური საქმიანობის კოორდინირებას. პირიქით, საფრანგეთი ცდილობს შეინარჩუნოს თავისი იმპერია, მიუხედავად დამონებული ხალხების თვითგამორკვევისთვის ბრძოლისა (ახალი კალედონიის კანაკები, კორსიკელები, გვადელუპეს მოსახლეობა და სხვ.). საფრანგეთი, სადაც კი შეუძლია, ერევა დამოუკიდებელი ქვეყნების, განსაკუთრებით მისი ყოფილი კოლონიების სუვერენულ საქმეებში, პროვოცირებს ომებსა და კონფლიქტებს, ცდილობს მსოფლიო სატრანზიტო გზების „დაბლოკვას“.n nდღეს საფრანგეთი სომხეთის შეიარაღებით და მასში რევანშისტული განწყობების მხარდაჭერით ყველანაირად ცდილობს ჩაშალოს სამშვიდობო პროცესი სამხრეთ კავკასიაში და ხელი შეუშალოს რეგიონში კომუნიკაციების განბლოკვას – იგივე ზანგეზურის დერეფნისა. სადაც ეს შესაძლებელია, პარიზი აბრკოლებს ბაქოსა და ერევანს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულებების დადებას, რომლითაც, პირიქით, დიდი ბრიტანეთია დაინტერესებული, რადგან სამხედრო დაძაბულობა პირდაპირ საფრთხეს უქმნის ბრიტანულ ინვესტიციებს სამხრეთ კავკასიის რეგიონში.n nლონდონში მოლაპარაკებების ჩაშლა არ არის საფრანგეთის პირველი მცდელობა სამშვიდობო პროცესების ჩაშლისა. ასე მაგალითად, 2023 წლის ოქტომბერში, ევროპული სამეზობლო პოლიტიკის სამიტის ფარგლებში, გრანადაში (ესპანეთი), დაიგეგმა საკვანძო დოკუმენტის ხელმოწერა აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის მთელი ფორუმისთვის, რომელიც განიხილება, როგორც საფუძველი ორი ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის ოფიციალური ურთიერთ აღიარებისთვის და საზღვრის დელიმიტაციისა და სამშვიდობო ხელშეკრულების შესახებ შეთანხმების დადებისა. თუმცა, ილჰამ ალიევმა უარი თქვა მონაწილეობაზე ემანუელ მაკრონის კატეგორიული წინააღმდეგობის გამო მის წინადადებაზე მოლაპარაკებებში თურქეთის პრეზიდენტის რეჯეფ თაიფ ერდოღანის ჩართვის შესახებ. შედეგად, თურქეთის პრეზიდენტიც არ წავიდა გრანადაში და შესაბამისად, ფაშინიანმა ევროკავშირთან, გერმანიასთან და საფრანგეთთან შეხვედრაზე ხელი მოაწერა დეკლარაციას აზერბაიჯანის გარეშე. ამრიგად, მაკრონმა, თავისი ფუნდამენტური უხალისობით, თურქეთის სამშვიდობო პროცესში ჩართვაზე, არსებითად ყველაფერი გააკეთა ამ პროცესის ჩასაშლელად.n n nვარდენ წულუკიძე